Өткөн жуманын аягында, тактап айтканда, 14-июлда, акыркы айлардын эң чуулгандуу окуяларынын бири болгон – АКШнын президенттигине талапкер Дональд Трамптын Пенсильвания штатында шайлоо алдындагы сүйлөп жаткан учурунда, анын өмүрүнө кол салуу аракети болду. Экс-президент сөз сүйлөп жаткан маалда ага карата ок атылып, ал жерге чогулгандарды эле дүрбөлөңгө салбастан, дүйнө жүзүндө көп талкууланган темага айланды.

Бул иш-чарага катышкандардан бир адам каза болуп, экөө жаракат алганы белгилүү болду. Ошентип бул кол салууда Трамп өзү жеңил жараат алды. Бул иш боюнча тергөөнүн негизги версиялары жана фактылары кандай?

АКШнын Федералдык иликтөө бюросу (ФИБ) бул окуя Трамптын өмүрүнө кол салуу катары каралганын ырастады.

Бул кылмышка негизги шектүү 20 жаштагы жергиликтүү тургун Томас Мэттью Крукс болгон.

Табылган так маалыматтарга караганда, жигит Трамп турган сахнадан болжол менен 100 метр алыстыкта жайгашкан өндүрүштүк имараттын чатырында позицияны ээлеп, ал жерден АР-15 мылтыгынан ок чыгарган.

Белгилей кетчү нерсе, Крукс иш-чара өтүп жаткан аймактан тышкары жерде болгон.

Расмий булактар азырынча толук маалымат бере элек болсо да, америкалык басылмалар шектүү демократиялык партиянын катталган мүчөсү болгонун жазышууда.

Кол салуудан мурун ал видеокайрылуу жазып, анда Трамп менен жалпы республикачылар ага жакпай турганын билдирген.

Укук коргоо органдарынын ыкчам аракеттеринин натыйжасында ок аткан адам жеринде жок кылынган.

Дональд Трамп бул кол салуу аракетинен улам, ал каза болушу толук мүмкүн экенин, бирок аны кандайдыр бир керемет күч сактап калганын айтты. Ал белгилегендей, ооруканада дарыгер «мындай окуяны таптакыр көрбөгөнүн айткан».

“Мен бул жерде болбошум керек эле, мен өлүшүм керек болчу”, – деди саясатчы “The New York Post” гезитине берген маегинде.

АКШнын саясий чөйрөсүндөгү реакциялар

Бул окуя – америкалык коомдо жана өлкөнүн саясий элитасында кеңири резонанс жаратты. АКШнын учурдагы президенти Жо Байден билдирүү жасап, анда ал “өлкөдө зордук-зомбулукка орун жок” экенин белгилеп, болгон окуяны айыптады жана жарандарды биримдикке чакырды.

«Мен сиздер менен биздин саясаттагы чыңалуунун деңгээлин төмөндөтүшүбүз керек экендиги жөнүндө сүйлөшкүм келет жана биздин пикир келишпестиктерибизге карабастан, биз душман эмеспиз, кошунабыз. Бактыга жараша, мурдагы президент Трамп олуттуу жаракат алган эмес. Мен аны менен кечээ кечинде сүйлөштүм. Мен анын жакшы экенине кубанычтамын. Джилл экөөбүз ал жана анын үй-бүлөсү аман болсун деп дайыма тиленип жатабыз”,-деди Байден.

Президенттикке талапкерлигин коюп жатышкан бул эки саясатчы телефон аркылуу сүйлөшкөн, бирок анын мазмуну ачыкталган эмес.

Ал арада белгилүү ишкер Илон Маск Трампты толук колдоорун билдирип, жогорку даражалуу мамлекеттик кызматкерлердин коопсуздугуна жооптуу болгон Жашыруун кызматтын жетекчисин кызматтан кетирүүгө чакырды.

Президенттикке көз карандысыз талапкер Роберт Кеннеди-кенжеси америкалыктарды биригип, Трамптын саламаттыгы үчүн тилек кылууга чакырды. Ал бул окуя менен атасынын жана агасынын каргашалуу өлтүрүлүшүнө окшоштуктар болгонун айтты.

Бул окуяны АКШнын мурдагы президенттери Жорж Буш-кенжеси менен Барак Обама, Клинтондор да айыпташты.

Дональд Трамптын уулу болгон окуяга карабай атасы саясий күрөшүн улантаарын билдирди.

Эл аралык реакция: Россиянын позициясы

Орус чиновниктеринин арасында бул окуяга Орусиянын Тышкы иштер министрлигинин расмий өкүлү Мария Захарова билдирүү таратты.

Ал АКШда саясий оппоненттерге карата жек көрүүчүлүктү тутандыруу тенденциясы бар экенин белгиледи. Захарова эки ай мурунку билдирүүсүн эскерип, анда ал президенттерди жана президенттикке талапкерлерге кол салуу жана өлтүрүү боюнча “америкалык салтка” көңүл бурган.

Дипломат ошондой эле Орусиядагы шайлоонун легитимдүүлүгүн сынга алган АКШнын өзүндө президенттикке талапкер жана экс-президент Дональд Трампты өлтүрүү боюнча ачык чакырыктардагы кырдаалдын ортосундагы карама-каршылыкты белгиледи.

АКШ шайлоо жарышы: учурдагы кырдаал

АКШда кезектеги президенттик шайлоо 5-ноябрга белгиленген. Мамлекет башчылыгына негизги талапкерлер Демократиялык партиядан азыркы президент Жо Байден жана Республикалык партиядан мурдагы президент Дональд Трамп.

Адегенде талапкерлер республикачылардын (15-18-июль) жана демократтардын (19-22-август) улуттук съезддеринде расмий түрдө бекитилет деп болжолдонгон. Бирок Байдендин 27-июндагы шайлоо дебатындагы начар көрсөткүчүнөн кийин аны президенттик жарыштан баш тартууга чакырыктар күчөдү. Демократтар Байденди башка талапкер менен алмаштырууну караштырып жатканы тууралуу маалымат чыкты.

Болуп өткөн окуяга карабастан, Республикалык партиясынан Улуттук комитети Милуокиде дүйшөмбү күнкү съезд жокко чыгарылбайт же башка күнгө жылдырылбай турганын жарыялашкан. Дональд Трамп бул иш-чарага катышуу ниетин тастыктаган. Жыйынтыгында ал катышып, кол салуу болгондон кийин алгачкы жолу коомчулукка көрүндү.

Анын жүрүшүндө Республикачылар партиясы Дональд Трампты өлкө президенттигине талапкер кылып расмий түрдө көрсөттү.

Кол салуу аракетинин шайлоо кампаниясына тийгизген таасири

Эксперттер Трамптын өмүрүнө кол салуу аракети – президенттик жарыштын жыйынтыгына кандай таасир этээри боюнча бир пикирде эмес. Борбордук иликтөө комитетинин мурдагы талдоочусу Ларри Жонсон бул окуя Дональд Трамптын шайлоодогу жеңишине салым кошо алат деп эсептейт. Анын айтымында, саясатчы азыр пайдалуу позицияда турат, ал тургай мурда Байденди колдогон демократтардын да колдоосуна ээ болууда.

«Анын популярдуулугу диаграммалардан алыс. Ал буга чейин Байденди колдогон демократтардын да колдоосуна ээ болуп жатат. Трамп азыр болуп көрбөгөндөй үстөмдүк кылууда. Жана аны андан чыгаруу кыйын болот”,-деди Жонсон.

Ал ошондой эле өлтүрүү аракети Байден администрациясынын Трампка каршы кампаниясын натыйжалуу куралсыздандырганын, ал негизинен оппонентти шайтандаштырууга негизделгенин белгиледи.

Санкт-Петербург мамлекеттик университетинин Америка таануу кафедрасынын улук окутуучусу Юлия Богуславская, болгон окуя Трамптын шайлоо өнөктүгү үчүн маанилүү фактор болуп, ага саясий упайларды кошот деп эсептейт.

Ал Трамп коомчулуктун чоң үлүшүн алганын жана азыркы кырдаалда татыктуу жүрүм-турумун көрсөткөнүн белгиледи.

«Трампка көптөрдүн симпатиясы берилди. Анын кооз кыймыл-аракеттерин, социалдык тармактардагы шайыр постторун жана башкаларды эске алганда ал өз ролун жакшы аткарып келатат. Демек, бул жагдайдын баары ага упайларды кошот», – деди эксперт «Известия» басылмасына берген маегинде.

Демократтардын стратегиясы кандай болот?

Эксперттер Трампка байланышкан окуялардан кийин демократтар оор абалда калганын белгилешүүдө.

Юлия Богуславская демократтар Трампты колдоонун көбөйгөнүн көрүп, Жо Байденди башка талапкер менен алмаштыруу мүмкүндүгүн талкуулоону убактылуу токтотконуна көңүл бурду.

Саясат таануучу Дмитрий Еловский демократтар өз стратегиясын толугу менен кайра карап чыгышы керек деп эсептейт. Анын баамында, демократиялык партия үчүн бирден бир жол – элдин көңүлүн буруу үчүн башка чатактарды жана жаңылыктарды жаратып, күн тартибин бүдөмүк кылганга аракет кылышы керек.

«Буга чейин анын салык мыйзамдарынын сакталышы, жада калса кылмыш иштери боюнча көптөгөн суроолору бар болчу. Ал тургай анда Трамп жеңилген да болчу. Бирок азыр алар арткы планда калып калды. Чындыгында аны өлтүрүп кете жаздады. Муну баары көрдү да. Тилекке жараша, ал андан аман калды. Ошентип ал акырына чейин барууга даяр экенин көрсөттү».

Саясий жана экономикалык байланыш агенттигинин аналитикалык долбоорлорунун директору Михаил Нейжмаков Жо Байденге атайылап кол салууларды күтпөөнү эскертти. Ал белгилегендей, мындай аракеттер демократтар үчүн пайдасыз болот, анткени алар сахналаштыруу катары кабыл алынышы мүмкүн.

Ошол эле учурда ал бул окуя Америкадагы жаңы президенттик шайлоодо Трамптын рейтингин бир топ көтөрүшү мүмкүн деп эсептейт.

«Чындыгында, бул Дональд Трампка саясий упайларды алып келет. Ага кол салуу аракети учурундагы, тескерисинче, анын салкынкандуу жүрүм-туруму өзгөчө мааниге ээ десек болот. Мындан тышкары, кимдир бирөөнүн Трампка ушунчалык катуу каршылык көрсөтүүгө аракет кылуусунун өзү анын тарапташтары үчүн мобилизациялоочу фактор болуп калышы мүмкүн».

Өлтүрүү аракетинин себептери тууралуу версиялар

Эксперттер Дональд Трампка кол салуу аракети боюнча эки негизги версияны карашат.

• Биринчиси: АКШнын мурдагы президентине кол салуунун артында чынында эле жалгыз террорист турушу мүмкүн. Михаил Нейжмаков АКШнын тарыхындагы ушуга окшош окуяларды, анын ичинде президенттикке талапкер Теодор Рузвельтке кол салуу жана Роберт Кеннединин өлтүрүлүшүн эске салат.
• Экинчиси: чалгын кызматтары тарабынан Трампка каршы жакшы ойлонулган кутум болду деп болжолдойт. Дмитрий Еловский талаш-тартыштан кийин Трампты мындан ары токтотуу мүмкүн эместиги айкын болгондон кийин атайын кызматтар ушундай кадамга барышы толук мүмкүн экенин мойнуна алат. Эксперт ошондой эле Трамптын АКШнын Украинага колдоосун токтотуу тууралуу билдирүүлөрү “иш-аракетке белги” болушу мүмкүн деп эсептейт.

Америка Кошмо Штаттарынын президенттигине талапкердин өмүрүнө кол салуу аракети америкалык саясий система жана жалпы коом үчүн олуттуу сокку болду. Бул окуя шайлоо өнөктүгүнүн жүрүшүнө жана президенттик жарыштагы күчтөрдүн тең салмактуулугуна олуттуу таасирин тийгизиши мүмкүн.

Ар кандай версияларга жана божомолдорго карабастан, эксперттер президенттик шайлоого чейин дагы жетиштүү убакыт бар жана кырдаал өзгөрүшү мүмкүн деген пикирди карманышат. Бирок, болуп өткөн окуялар бизди негизги саясий оюнчулардын стратегияларын жана тактикасын кайра карап чыгууга мажбурлап жатат.

Бул окуя Кошмо Штаттардагы коопсуздук жана саясий маданият боюнча олуттуу талкууну жаратып, коомдогу чыңалуунун жана агрессиянын деңгээлинин төмөндөшүнө алып келет деген үмүт бар.

Бул окуя америкалык демократиянын келечегине жана бүтүндөй өлкөнүн саясий пейзажына кандай таасирин тийгизерин убакыт көрсөтөт.