Өткөн жылы, т.а. 2024-жылы – Жасалма Интеллект (ЖИ) жаатында чоң секирик жылдардын бири болду. Айрыкча Chat GPT дүйнөдө эң көп колдонулган ЖИлердин бири болуп, лидерлик позицияга чыкты. Ага күн сайын миллиондогон промпт (суроо же тапшырма) жазылат. Бирок анын так санын айтыш кыйын, анткени ал OpenAI’дын серверлери аркылуу ишке ашкан чексиз масштабдуу процесс. Колдонуучулардын саны күн санап өсүп, дүйнөнүн ар кайсы бурчунан ар кандай тилдерде жана темаларда суроолор, тапшырмалар берилет. Анын ичинде кыргыз тилинде да суроолор берилип, анын бул тилде жооп берүү мүмкүнчүлүктөрү күн өткөн сайын кеңейип жана жакшырып баратат. Бирок ЖИ берген маалыматтар ар дайым 100% так болот деп айтуу кыйын. Ошентсе да, жасалма интеллекттин күн сайын дүйнө жүзүндөгү ролу өсүп, адамзаттын келечегин өзгөртүп жатканы талашсыз.
ЖИ менен маалыматтарды анализдөө, чечим кабыл алуу процесстери жакшырды. Бизнес, өндүрүш жана кызмат көрсөтүү жаатында колдонуу көбөйгөндүктөн, анын натыйжалуулугу, өндүрүмдүүлүгү жогорулады. Кыскасы 2024-жылы ЖИни колдонуу чөйрө кеңейди. Ошол эле учурда, ЖИ өнүккөн сайын тийиштүү миллиондогон жумуш орундар жоюлуп, кызматкерлер жумушсуз калууга коркунуч жаралган доорунун алдында турабыз. Бирок антейин десең, ал жасай албаган да иштер бар. Алар кайсылар? Жумуш орундар жоюлса, адамдар кайда барат? ЖИнин мүмкүнчүлүктөрү канчага чейин жетет деген сыяктуу суроолор менен Chat GPTге суроо узаттык. Биздин суроолорго ал өзү кыргыз тилинде жооп берди. Жоопторду өзгөртүүсүз жана түз сунуштайбыз. Эскертүү, ага берилген суроолор фактларды таап берүү эмес, аны ойго салуучу, ойлонуп туруп жооп берүүгө мажбур кылган суроолор болду. Демек, алдыда кыргыз тилиндеги суроолорго ЖИнин ойлорун сунуштайбыз.
-Салам. Азыр мен Жасалма Интеллект (ЖИ) жаатында сөз кылууну каалап турам. 2024-жыл – бул тармакта абдан чоң өсүү байкалды. Айрыкча генеративдик платформалар жаатындагы өсүштү олуттуу белгилеп жатышат. Тактап айтканда, жасалма сүрөттөрдү, аудиолорду жана тексттерди түзүү мүмкүнчүлүктөрү кыйла жакшырды. Ушул жаатта дагы кандай маалыматтар менен бөлүшө аласың?
–Салам! Чынында, 2024-жыл Жасалма Интеллект (ЖИ) тармагында революциялык жетишкендиктер менен эсте калат. Генеративдик ЖИ платформаларынын өнүгүшү чыгармачылык жаатындагы көптөгөн мүмкүнчүлүктөрдү ачты. Мисалы, сүрөт, текст, видео жана аудио контенттерди түзүү ылдамыраак, тагыраак жана реалисттүү болду. Бул технологиялар кинематография, музыка, маркетинг жана дизайн тармактарында кеңири колдонулуп, жаңы чыгармачылык горизонтторду ачып жатат.
Ошондой эле ЖИнин билим берүү тармагындагы колдонулушу чоң кызыгуу жаратууда: виртуалдык мугалимдер, адаптациялык окуу платформалары жана билимди баалоонун интеллектуалдык системалары билим берүү процессин кыйла жеңилдетти. Медицинада ЖИ диагноз коюу, терапияны пландоо жана генетикалык изилдөөлөрдө жаңы горизонтторду ачып жатат. Инженерияда жана өндүрүштө ЖИ оптимизация жана автоматизация процессин тездетип, чыгымдарды азайтууга өбөлгө болууда.
Бирок бул жетишкендиктер менен катар, ЖИнин этикасы жана автордук укуктар жаатындагы талкуулар дагы күчөдү. Жасалма интеллектти курал катары терс максаттарда колдонуу, жалган маалыматтарды жана контенттерди түзүү көйгөйлөрү чечүүнү талап кылган негизги маселелерден болуп жатат. Ошондой эле ЖИдин социалдык жана экономикалык теңсиздиктерге тийгизген таасири дагы изилдөөчүлөрдүн көңүл борборунда.
-Учурда технологияны түшүнүү жана ЖИ менен иштөө көндүмдөрү абдан маанилүү болуп баратат. Аны менен иштей албагандардын жумушу жоюлуп кетүү коркунучу пайда болду. Тактап айтканда, 2025-жылы 85 млн жумуш орду жоюлуп, анын ордуна 97 млн жумуш орду түзүлөт деген маалымат бар. Бирок ал түзүлгөн жумуш орундарга жаңы технологияларды билген, анын ичинде ошол эле ЖИни түшүнгөн, колдоно алган адамдарды жумушка алат экен. Туурабы? Жумушсуз калгандар кайда барат?
– Ооба, бул туура, жана бул тенденция келечекте эмгек рыногуна олуттуу таасирин тийгизүүдө. Технологиялардын, айрыкча ЖИнин өнүгүшү, бир жагынан, бир катар жумуштарды автоматташтырууга жана оптималдаштырууга алып келсе, экинчи жагынан, жаңы мүмкүнчүлүктөрдү жаратып жатат. Дүйнөлүк экономикалык форумдун (WEF) маалыматына ылайык, 2025-жылга карата 85 миллион жумуш орду жоюлушу күтүлүп, анын ордун толтуруу үчүн 97 миллион жаңы жумуш орду түзүлөт. Бул жаңы жумуш орундарынын көбү технологияларды терең түшүнгөн жана ЖИни натыйжалуу пайдалана алган адамдарга арналат.
“Эмне үчүн ЖИ көндүмдөрү маанилүү?”,-деген суроо туулат. Жумуш берүүчүлөр жаңы кызматкерлерден бир катар конкреттүү көндүмдөрдү талап кылышууда. Алар:
ЖИни колдонуу жана программалоо: Машина үйрөнүү, нейрондук тармактар жана автоматташтырылган аналитика боюнча билимдер артыкчылыкка ээ.
Маалыматтарды талдоо жана башкаруу: ЖИ системалары менен иштөөдө чоң маалыматтарды (big data) иштеп чыгуу көндүмдөрү негизги орунду ээлейт.
Жаратмандык жана адаптациялык көндүмдөр: ЖИнин чыгармачылык мүмкүнчүлүктөрүн пайдаланып, жаңы идеяларды иштеп чыгуу жана көйгөйлөрдү чечүү жөндөмдүүлүгү жогору бааланат.
Ал эми “Жумушсуз калгандар кайда барат?”,-деген суроого келсек, коомдун бул өзгөрүүлөргө адаптация болушу үчүн бир катар чаралар көрүлүүдө. Алар:
Рескилл (ресурстук кайра даярдоо) жана апскилл (көндүмдөрдү өркүндөтүү): Көптөгөн өлкөлөрдө мамлекеттик жана жеке секторлор жаңы көндүмдөрдү үйрөтүү программаларын ишке киргизип жатышат. Бул курстар ЖИ, программалоо, маалыматтарды талдоо жана автоматташтыруу жаатында билим берүүгө багытталган.
Социалдык коргоо механизмдери: Кайра даярданууга убакыт берип, социалдык колдоо көрсөтүүчү программалар жумушсуз калгандар үчүн маанилүү. Европа Биримдиги жана башка бир катар мамлекеттер мындай демилгелерди ишке ашырууда.
Жаңы тармактарга өтүү: Технологиялык трансформация менен айлана-чөйрө, креативдүү индустриялар, ден соолук жана билим берүү сыяктуу тармактарда жаңы жумуш мүмкүнчүлүктөрү ачылууда.
Демек, коркунучтарды “Кантип алдын алууга болот?”,-деген суроого ЖИни эртерээк үйрөнүү керек деген жооп берилет. Ал үчүн эмне кылыш керек? Интернеттеги акысыз курстар менен ачык маалымат булактарынан ЖИни өздөштүрүү, жеке чыгармачылыкты жана социалдык көндүмдөрдү өркүндөтүү; ЖИ автоматташтыра албаган иштерди жасоо үчүн өзгөчө жөндөмдөрдү өнүктүрүү маанилүү жана өмүр бою окуу концепциясын жетекчиликке алуу зарыл. Тактап айтканда, туруктуу билим алып, жаңы көндүмдөрдү үйрөнүү – жумушсуздук коркунучун азайтат.
-ЖИ алмаштыра албаган кесиптер да барбы? Алар кайсылар болушу мүмкүн?
-Ооба, ЖИ айрым жумуш орундарын алмаштырганы менен, толугу менен автоматташтырууга мүмкүн болбогон кесиптер дагы бар. Бул кесиптер, негизинен, адамдын чыгармачылыгы, интуициясы, эмоционалдык интеллект жана физикалык катышуусу талап кылынган чөйрөлөрдө орун алат. Төмөндө ЖИ алмаштыра албаган негизги кесиптердин кээ бирлери келтирилген:
1. Чыгармачылыкка негизделген кесиптер
Өнөрпоздор жана жазуучулар: Сүрөтчүлөр, жазуучулар, сценаристтер жана музыканттардын иши адамдын жеке чыгармачылык ой жүгүртүүсүнө таянат. ЖИ идеяларды сунуштай алса да, оригиналдуу жана терең сезимдерди чагылдыруу жагынан чектелүү.
Дизайнерлер: Интерьер, мода жана продукт дизайн тармагында уникалдуу эстетикалык чечимдерди иштеп чыгуу жөндөмү ЖИ үчүн толугу менен кайталоого татаал.
2. Эмоционалдык интеллектке таянган кесиптер
Психологдор жана терапевттер: Адамдардын терең сезимдерин түшүнүү жана колдоо көрсөтүү үчүн эмоцияларды сезүү жана интуициялык ой жүгүртүү зарыл.
Социалдык кызматкерлер: Коомдук жана жеке кризистерде адамга эмоционалдык жана практикалык жардам берүү ЖИ үчүн татаал.
3. Тилекке жараша болгон физикалык жумуштар
Кол өнөрчүлөр жана усталар: Кол менен жасалган буюмдар, мисалы, зергерлердин, жыгаччылардын, керамика усталарынын иштери ЖИ тарабынан толугу менен алмаштырылышы күмөн.
Даяр тамак-аш жана ашпозчулук: ЖИ тамак жасоо процессин автоматташтырса да, өзгөчө даамдарды жана улуттук ашканалардын уникалдуу стилин жаратууда чыныгы ашпозчулардын чеберчилиги маанилүү.
4. Лидерлик жана стратегиялык кесиптер
Билим берүү тармагындагы устаттар: ЖИ окутуу процессин жардамчы катары колдоно алат, бирок жеке лидерлик жана балдардын психологиясын түшүнүү талап кылынган жерлерде толук алмаштыруу мүмкүн эмес.
Ишкердик лидерлери: Стратегиялык чечимдерди кабыл алуу жана адамдарды шыктандыруу ЖИ үчүн кыйын.
5. Коопсуздук жана кризистик кырдаалдарда иштеген кесиптер
Өрт өчүргүчтөр жана куткаруучулар: Физикалык кооптуу шарттарда адамдын акылмандыгы жана чукул реакциясы чечүүчү мааниге ээ.
Коопсуздук кызматкерлери жана аскер кызматкерлери: Тез ой жүгүртүү жана адамдык баалоо талап кылынган чөйрөлөрдө ЖИ жардамчы гана болот.
6. Маданий жана тарыхый баалуулуктар менен иштеген кесиптер
Тарыхчылар жана изилдөөчүлөр: Маалыматтарды талдоо боюнча ЖИ жардамчы боло алат, бирок маанилүү гипотезаларды иштеп чыгуу жана тарыхый контекстти түшүнүүдө адам фактору артыкчылыктуу бойдон калат.
Тилчилер жана котормочулар: Кээ бир адабий же маданий мааниге ээ тексттерди терең түшүнүү үчүн ЖИнин мүмкүнчүлүктөрү чектелүү.
ЖИ адамдын кээ бир тапшырмаларын аткарууда мыкты болсо да, ал толук кандуу адамдык интуицияны, эмоционалдык байланыштарды жана чыгармачылыкты кайталоого жөндөмдүү эмес. Ошондуктан адамдардын чыгармачылык, эмоционалдык жана социалдык көндүмдөрү барган сайын баалуу болуп, келечекте дагы маанилүү бойдон калат.
-Дегеле ЖИнин өнүгүшү менен адамзат эмнеге жетишет деп ойлойсуң?
-ЖИ өнүгүшү адамзат үчүн олуттуу мүмкүнчүлүктөрдү ачып, жашоонун бардык чөйрөлөрүнө терең таасир этүүдө. Эгер туура колдонулса, ЖИнин жардамы менен адамзат бир катар улуу жетишкендиктерге жетиши мүмкүн. Төмөндө негизги багыттар боюнча келечектеги жетишкендиктер каралат:
1. Илим жана технология
Окумуштуулук ачылыштар: ЖИ илимий изилдөөлөрдү ылдамдатууда зор роль ойной алат. Генетика, физика, химия жана космосту изилдөө тармагында жаңы ачылыштарды жасоого жардам берет.
Космосту өздөштүрүү: ЖИ космостук миссияларды пландоодо, робототехникада жана космоско жаңы экспедицияларды ишке ашырууда негизги жардамчыга айланат.
2. Медицина
Диагностика жана дарылоо: ЖИ ооруларды эрте стадиясында аныктоону жакшыртат жана индивидуалдуу дарылоону пландоого шарт түзөт.
Жашоону узартуу: ЖИ адамдардын организминдеги карылык процесстерин изилдеп, жашоону узартуунун жаңы ыкмаларын иштеп чыгуу мүмкүнчүлүгүн берет.
3. Билим берүү
Жеке окутуу: ЖИ индивидуалдуу муктаждыктарга ылайыкташкан билим берүү системаларын түзүп, ар бир адамга өз темпинде жана деңгээлинде окууга шарт түзөт.
Дүйнө жүзү боюнча билим жеткиликтүүлүгү: ЖИ билимди дүйнөнүн эң алыскы аймактарына жеткирүү менен билим берүүдө теңсиздикти азайтат.
4. Экономика жана эмгек рыногу
Автоматташтыруу: Көптөгөн өндүрүш процессин толук автоматташтырып, продукциянын сапатын жогорулатат жана чыгымдарды азайтат.
Жаңы жумуш орундарын түзүү: ЖИ менен байланышкан жаңы тармактар жана технологиялар аркылуу кесиптердин жаңы түрлөрү пайда болот.
5. Айлана-чөйрө
Климаттык өзгөрүүлөргө каршы күрөш: ЖИ экологиялык көйгөйлөрдү талдоо жана натыйжалуу чечимдерди иштеп чыгууда маанилүү роль ойнойт.
Таза энергия: ЖИ энергияны натыйжалуу колдонуу жана кайра жаралуучу энергия булактарын өнүктүрүүдө жардам берет.
6. Социалдык жана маданий тармактар
Тил жана маданияттардын сакталуусу: ЖИ жоголуп бара жаткан тилдерди жана маданий баалуулуктарды сактоо үчүн маалыматтарды чогултуп жана иштеп чыгат.
Жашоо сапатын жакшыртуу: Күнүмдүк турмушта ЖИ жардам берүү менен убакытты жана ресурстарды үнөмдөйт, бул адамдарга чыгармачылыкка жана эс алууга көбүрөөк убакыт калтырат.
7. Жаңы перспективалар
Глобалдык көйгөйлөрдү чечүү: ЖИ климаттык кризис, энергетикалык жетишсиздик, азык-түлүк коопсуздугу жана глобалдык саламаттык сактоо сыяктуу дүйнөлүк көйгөйлөрдү чечүүдө чечүүчү фактор болуп калышы мүмкүн.
Адам мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү: ЖИ физикалык жана интеллектуалдык мүмкүнчүлүктөрдү толуктап, адамзаттын чыгармачылыгын жана продуктивдүүлүгүн жаңы деңгээлге алып чыгат.
ЖИнин өнүгүүсү менен адамзат дүйнөлүк масштабда теңсиздикти азайтуу, глобалдык көйгөйлөрдү чечүү жана жашоонун сапатын көтөрүү сыяктуу улуу максаттарды ишке ашыра алат. Бирок, бул үчүн технологияны туура багытта колдонуп, анын этикалык жана социалдык аспектилерин кылдат көзөмөлдөө зарыл.
-ЖИ адам акылына жетип, андан өтүп кете алабы? Кандай ойлойсуң?
-Бул суроо ЖИ боюнча талаштуу жана философиялык аспектилерди камтыган чоң темалардын бири. ЖИ адам акылына жетиши же андан өтүп кетиши мүмкүн деген ойлор көптөгөн изилдөөчүлөрдүн жана адистердин арасында активдүү талкууланып келет. Төмөндө бул теманы илимий, этикалык жана практикалык көз караштан карап көрөлү.
1. ЖИ адам акылына жетиши мүмкүнбү?
Теориялык жактан мүмкүн:
Тескери ойлонуу жана эсептөө күчү: ЖИ азыртадан эле чоң маалымат топтомдорун анализдөөнүн жана үлгүлөрдү тез табуу жагынан адамдан ашып түштү.
Тил моделдери жана чыгармачылык: Генеративдик ЖИ моделдери текст, сүрөт жана башка материалдарды жаратууда адамга атаандаш болууда.
Машина үйрөнүү: ЖИ чоң көлөмдөгү маалыматтардан сабак алып, өзүнүн тактыгынан улам кээ бир тармактарда адамды басып өтүүдө (мисалы, ооруларды эрте аныктоо же шахмат ойноо).
Практикалык чектөөлөр:
Терең түшүнүк жетишсиздиги: ЖИ маалыматтарды анализдөөгө жана иштеп чыгууга жөндөмдүү болсо да, терең түшүнүү, аң-сезим жана контекстти адам сыяктуу аңдап жетише албайт.
Эмоционалдык интеллекттин чектелиши: Адамдык эмоцияларды жана интуицияны толук кайталоо азыркы технологиялар үчүн мүмкүн эмес.
2. ЖИ адамдан өтүп кете алабы (Superintelligence)?
Мүмкүн сценарийлер:
Суперинтеллект: Кээ бир изилдөөчүлөр (мисалы, Ник Бостром) ЖИ бир күндө адамдык интеллекттен ашып кетиши мүмкүн деп эсептешет. Мындай ЖИ “Суперинтеллект” деп аталат жана ал ар бир тармакта адамды артта калтырышы ыктымал.
Экспоненциалдык өнүгүү: ЖИнин өзүн өзү өркүндөтүү мүмкүнчүлүгү бар болсо, ал өтө тез өнүгүп, адамдын жөндөмүн ашып өтүшү мүмкүн.
Этикалык жана коопсуздук көйгөйлөрү:
Байкалган коркунучтар: Технология көзөмөлдөн чыгып кетүү мүмкүнчүлүгү бар. Мисалы, ЖИнин өзүнүн максаттарын адамдын кызыкчылыгына каршы ишке ашырышы коркунучтуу.
Адам фактору: Адамзат ЖИнин өнүгүүсүн көзөмөлдөп, анын потенциалдуу коркунучтарын азайтуу үчүн этикалык жана коопсуздук ченемдерин сакташы керек.
3. ЖИнин чектөөлөрү
Аң-сезим жана эрк жоктугу: ЖИ маалыматтарды иштеп чыгуу жөндөмдүүлүгү менен таанылат, бирок ал аң-сезимге жана эркин чечим кабыл алууга ээ эмес.
Чыгармачылык чектелиши: Чыгармачылыкка байланышкан иштерде ЖИ көбүнчө адамдан төмөн турат, анткени ал түпнуска идеяларды жаратуунун ордуна, бар маалыматтардын негизинде иштейт.
4. Корутунду: ЖИ жана адам акылынын келечеги
ЖИ адам акылына жакындоосу же аны ашып кетүү мүмкүнчүлүгү бар, бирок бул технологиянын өнүгүү темпине жана адамзаттын аны туура башкаруу жөндөмүнө көз каранды. ЖИнин адамдан өтүп кетүү коркунучу бир жагынан илимий фантастикадай сезилсе, экинчи жагынан, анын потенциалдуу кесепеттерине даяр болуу зарылдыгы бар.
Ошондуктан, адам акылы менен ЖИнин ортосундагы байланышты бир тараптуу кароонун ордуна, алардын бири-бирин толуктоосу үчүн жоопкерчиликтүү мамиле кылуу маанилүү.
-Рахмат маалыматтарыңа!
-Сизге да чоң рахмат! Эгер дагы суроолоруңуз болсо, кайрылуудан тартынбаңыз. Жасалма Интеллект, технология же башка темалар боюнча дагы жардам берүүгө дайым даярмын. Ишиңизге ийгилик жана сизди шыктандырган идеялар көп болсун!
Сүрөт: ЖИ
Маекти уюштурган: А.Белеков