Иран менен АКШнын ядролук программа боюнча түз эмес сүйлөшүүлөрүнүн биринчи раунду Омандын борбору Маскат шаарында аяктады. ММКларда тараптар түз байланышта болушу мүмкүн деген ар кандай божомолдорго карабастан, Тегеран өз позициясына бекем туруп, сүйлөшүүлөр Омандын ТИМи аркылуу өткөрүлдү.
Бир нече он жылдар бою дипломатиялык алакасы болбогон бул эки эски атаандаш 2018-жылы Дональд Трамптын биринчи президенттик мөөнөтүндө мурдагы ядролук келишимден чыгып кеткенден кийин жаңы макулдашууга жетүүгө аракет кылып жатышат.
Иран делегациясын тышкы иштер министри Аббас Аракчи жетектеп, Маскат шаарына келди. Ал жерде Тегерандын позициясын омандык кесиптешине билдирип, бул маалымат АКШ тарапка жеткирилген. Айрым булактар сүйлөшүү маалында тараптар түз диалогго өткөн деген жалган маалымат таратышкан.
«Тараптар ар кандай бөлмөлөрдө болушуп, өз позицияларын жана көз караштарын Омандын тышкы иштер министри аркылуу бири-бирине жеткиришти», – деп жазды Иран ТИМинин өкүлү Эсмаил Багаи X социалдык тармагында.
АКШ компромисске барууга даяр экенин билдиргени менен, Ак үйдүн басма сөз катчысы Кэролайн Ливитт Иранга карата катуу риторикасын улантып келет. Ошону менен бирге, президент Дональд Трамп да макулдашууга жетиш үчүн айрым жагынан кийлигишүүгө даяр экенин айткан маалыматтар тарады.
Axios агенттиги америкалык расмий булакка таянып билдиргендей, президент Трамп Иран менен макулдашууга жетишүү үчүн айрым жеңилдиктерге барууга даяр. Бирок, АКШ администрациясында Иран тараптан кандай кадамдар болору боюнча дагы деле так түшүнүк жок экени белгиленди.
Иран ядролук келишимге байланыштуу шарттарды койду:
Чет өлкөлөрдөгү Иранга таандык камактагы миллиарддаган долларды дароо бошотуу Иран мунайын экспорттоого болгон негизги чектөөлөрдү алып салуу Ирандын ядролук программасына байланыштуу санкцияларды жумшартуу
Сүйлөшүүлөрдүн биринчи айлампасын жыйынтыктап, Ирандын тышкы иштер министри Аббас Аракчи аны «конструктивдүү» деп сыпаттады:
«Биз дагы, башка тарап дагы текке кеткен, жөн эле сүйлөшүүлөрдү каалабайбыз. Убакытты текке кетирүү эч кимге керек эмес. Биз да, америкалык тарап да тез арада жетишүүгө боло турган макулдашуу керек экенин түшүнүп турабыз. Бирок бул жеңил болбойт жана эки тараптан тең саясий эркти талап кылат», – деди Аракчи.
АКШнын президентинин атайын өкүлү Стив Уитакер да сүйлөшүүлөрдү «өте позитивдүү жана конструктивдүү» деп баалады.
Президент Трамп болсо журналисттерге мындай деди:
«Менимче, сүйлөшүүлөр жакшы жүрүп жатат. Бирок баары бүтмөйүнчө эч нерсе маанилүү эмес. Ошондуктан мен бул жөнүндө көп сүйлөгүм келбейт. Бирок, азырынча баары жакшы.»
Сүйлөшүүлөрдүн жүрүшүндө тараптар Оман аркылуу төрт жолу пикир алмашышып, кыска мөөнөттүү макулдашууга жетүүгө болгон кызыкчылыктарын билдиришти. Жолугушуулар тынч атмосферада өттү.
Wall Street Journal басылмасынын маалыматы боюнча, сүйлөшүүлөрдүн экинчи айлампасы келерки ишембиде Австрияда өтөт. Бирок Оман ортомчу бойдон кала берет.
Эксперттин пикири
Ирандын Атомдук энергия боюнча уюмунун мурдагы жетекчиси Али Акбар Салехи ISNA агенттигине берген маегинде Иран менен АКШнын сүйлөшүүлөрү тууралуу пикирин билдирди.
Анын айтымында, улуттук жана эл аралык маалымат каражаттарынын билдирүүсүнө караганда, сүйлөшүүлөрдүн атмосферасы «оң» деп мүнөздөлөт.
Салехи Иран да, АКШ да макулдашууга жетүүгө кызыкдар экенин айтты. Анткени, эгер натыйжа болбосо, кырдаал ого бетер курчуп, чечилгис татаал түйүнгө айланышы мүмкүн.
Трамптын «Америка – биринчи орунда» деген ураанын эске алып, Салехи мындай саясат «Америка – акыркы орунда» болуп калуу коркунучун жаратарын эскертти. Эгер учурдагы эки тарап үчүн да маанилүү болгон статус-кво бузулса, бул олуттуу терс кесепеттерге алып келиши мүмкүн.
Салехи АКШнын Ирак, Афганистан жана Вьетнамдагы тажрыйбасын мисал келтирип, ал аракеттерден оң натыйжа болбогонун белгиледи.
Ошондой эле Трамп өзүнүн китептерине караганда, АКШны каалабаган жаңжалдарга тарткан опурталдуу чечимдерди кабыл алууга даяр эмес деген пикирин билдирди.
АКШ менен Иран ортосунда согуштук кагылышуу болушу ыктымалдыгы төмөн экенин айткан Салехи, Америка Жакынкы Чыгыштагы жаңы жаңжалдан эмне утат деген суроону коюп, мындай чыңалууну тез чечилет деп ойлогон жаңылыштык экенин эскертти.
АКШ Иран ядролук курал жасоону көздөп жатат деген көз карашта экенин эске салып, Салехи бул кооптонууларды техникалык жактан чечүүгө болот деп билдирди. Анын айтымында, өлкө лидери тарабынан ядролук курал өндүрүүгө тыюу салган фатва жана өкмөттүк буйрук бар.
Жыйынтыктап айтканда, сүйлөшүүлөр башталды, бирок Иран кандай компромисске даяр жана АКШ ал үчүн кандай баа төлөөгө макул? Бул сүйлөшүүлөрдүн ийгилиги эки тараптын чечкиндүүлүгүнө жана сабырдуулугуна жараша болот.