Соода жана экономика АКШ менен Кытайдын ортосундагы мамилелердин негизин түзөт. Дүйнөдөгү эң ири экономикага ээ болгон бул эки өлкөнүн маанилүү соода алакалары бар, бирок акыркы жылдары бул мамилелер чыңалууга дуушар болду. Кытайдын экономикалык чаралары анын АКШ менен болгон мамилелерине олуттуу таасирин тийгизди.
Кытай менен АКШнын экономикалык мамилелери 1972-жылдан 2021-жылга чейин бир топ өзгөрдү. Айрыкча, 2008-жылдан 2021-жылга чейинки мезгил өзгөчө маанилүү, анткени бул убакытта Кытай чоң экономикалык өсүшкө жетишти. Бул АКШнын Кытайды олуттуу чакырык жана негизги коркунуч катары кароосуна алып келди.
АКШнын гегемониясына болгон чакырык Кытайдын экономикалык күчүнүн өсүшү менен байланыштуу. Джон Миршаймердин чабуулчу реализм теориясына ылайык, мамлекеттер глобалдык таасирин сактап калуу үчүн аскердик күчкө жана экономикалык таасирге муктаж.
Кытай экономикалык күчкө жетишип, бул мүмкүнчүлүгүн аскердик күчкө айландырып, АКШнын дүйнөлүк гегемониясына чакырык жараткан өнүгүп келе жаткан державага айланды.
Бул маселени тереңирээк түшүнүү үчүн Кытайдын экономикалык өсүү жолун кароо керек. Кытай аймактык экономикадан глобалдык күчкө айланып, аны АКШ өзүнүн таасирине коркунуч катары көрүүдө. Кытай Азия, Африка жана Америкадагы ири инвестициялары менен соода көлөмүн жүздөгөн миллиард долларга чейин көбөйттү. Бүгүнкү күндө Кытай көптөгөн өлкөлөрдүн эң ири соода өнөктөшү жана дүйнөдөгү эң чоң керектөө рыногуна ээ.
АКШнын 2011-жылдан 2015-жылга чейинки улуттук коопсуздук документтери бул өлкө Кытайдын күчүнүн өсүшүн көзөмөлдөөгө аракет кылып, региондо көз карандылык жаратып, аскердик инструменттерди колдонгонун көрсөтөт. Бул кадамдар Кытайды соода өнөктөштөн АКШнын атаандашына айландырды. 2015-жылдан тартып Кытай АКШнын экономикалык атаандашы катары таанылып, 2017-жылы Трамп администрациясынын агрессивдүү мамилеси жана экономикалык согуш стратегиясынын иштелип чыгышы менен чыңалуу күчөдү.
Алынган маалыматтарды талдоо АКШ менен Кытайдын ортосундагы чыңалуунун негизги аспектилерин аныктоого мүмкүндүк берет:
1. 2001-жылы Кытай АКШнын макулдугу менен Дүйнөлүк соода уюмуна кирип, ишенимдүү өнөктөш болуу максатын көздөгөн, бирок бул мүмкүнчүлүктү күчүн арттыруу үчүн колдонгон. Трамп Кытайдын экономикалык саясатына жооп катары катаал чараларды көрүп, эки өлкө соода тарифтерин жана жооп санкцияларды киргизе баштады.
2. Соода тарифтери жана жооп чаралар жөн гана шылтоо. Глобалдык атаандаштык шартында АКШ менен Кытай гегемония үчүн күрөшүүдө. Кытай алдыңкы технологияларга инвестиция салып, Америкадан озуп кетүүгө аракет кылууда.
3. “Кытайда жасалган 2025” программасы — Кытайдын глобалдык күчүн бекемдөө үчүн маанилүү өнөр жай долбоору болуп саналат. Ал АКШнын таасирин азайтып, Кытай экономикасынын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жогорулатууга багытталган.
4. “Кытайда жасалган 2025” программасы башталгандан тартып, АКШ менен Кытайдын ортосундагы чыңалуу күчөп, туруктуу болуп калды. 2018-жыл АКШнын Кытайга каршы соода согушунун расмий башталышы катары каралат. Ошол убакыттан бери эки өлкө ар кандай тарифтерди киргизип, катаал экономикалык жана стратегиялык кармашка киришти.
5. Кытайдын алдыңкы технологияларынын тез өсүшү АКШны анын таасирин чектөө үчүн технологиялык жана соода санкцияларын киргизүүгө мажбур кылды. Бул санкциялардын бир мисалы Кытайдын жарым өткөргүчтөр секторуна (башка өлкөлөргө аскердик жана экономикалык үстөмдүк кылуу үчүн негизги фактор) киргизилген чектөөлөр, ал аскердик жана экономикалык күч-кубатка күчтүү таасирин тийгизет. Бул чаралар Кытай өзүнүн технологиялык жана экономикалык өнүгүүсү менен эл аралык аренада АКШ үчүн олуттуу чакырык болуп калганын көрсөтүп турат.
Жыйынтыктап айтканда, Кытай экономикасын өнүктүрүү менен эл аралык системада өзүнүн экономикалык күчүн (аскердик күчкө жана коопсуздукка алып барат) чыңдаганын белгилесе болот. Бул абал АКШнын гегемониясына олуттуу чакырыктарды жаратты жана Вашингтон Обама доорунан бери Кытайдын таасирин чектөөгө аракет кылып, эки өлкөнүн ортосундагы чыңалуунун күчөшүнө алып келди.
Автор: АКШны изилдөө боюнча жумушчу топ