Казакстан президенти Касым-Жомарт Токаевдин “Авраам келишими” боюнча билдирүүсү “Борбор Азия – АКШ” саммити сыяктуу эле саясий шоунун бир бөлүгү болуп саналат. Бул билдирүү АКШ президентине жагуу жана Борбор Азиянын беш лидери ичинен өзгөчөлөнүп чыгуу максатын көздөгөн. Бул жагынан алганда, казак тарап максатына жеткендей көрүнөт. Бирок бул кадамдын азырынча кандайдыр бир оң натыйжалары байкалган жок.
Бул тууралуу саясат таануучу, тарых илимдеринин доктору Александр Князев “Фарс Ньюс” агенттигине берген эксклюзивдүү пикиринде билдирди.
Анын айтымында, Дональд Трамптын эл аралык демилгелеринин биринде да кандайдыр бир нерсе сунушталган өлкөлөрдүн өнүгүшүнө багытталган конструктивдүү эч нерсе болгон эмес. Трамп айткан көптөгөн идеялардын эч кандай практикалык уландысы болбой, массалык маалымат каражаттарында да узакка кармалган эмес. Менимче, Вашингтондогу С5+1 саммити да дал ушундай болот. Чоң чуу чыгаруу маанилүү, бирок бир жума өтпөй эле АКШ администрациясынын көңүлү башка темаларга бурулат.
Ал тургай регион ири инвестицияларды жана кандайдыр бир өнүгүүнү күткөн Борбордук Азиядагы маанилүү кен байлыктар боюнча маселе да иш жүзүндө Вашингтондо айтылгандардан башкача. Америка Кошмо Штаттары үчүн бул ресурстарды өзүнө сактап калуу жана эң негизгиси Кытай же Россиянын аларга жетүүсүн алдын алуу маанилүү, бул узак мөөнөттүү милдет.
Менин оюмча, Вашингтон аймактагы өлкөлөрдөгү туруксуздукту камтыган сценарийди да караштырышы мүмкүн: мындай шартта ошол эле кытайлык компаниялар этият болуп, Борбор Азиянын ресурстарын иштетүүгө шашылбай турган инвестициялык климат түзүлүшү мүмкүн.
Ошондой эле Вашингтон аймактагы туруксуздук сценарийин да карап чыгышы ыктымал. Мындай шартта Кытай компаниялары инвестиция салууга этият болуп, Борбор Азиянын ресурстарын өздөштүрүүгө шашылбайт. Ошондуктан, Казакстандын “Авраам келишимине” кирүү сыяктуу белегин эске алганда да, Дональд Трампка жагуу умтулуусу натыйжасыз болушу мүмкүн.
Казакстан менен Израил буга чейин эле дипломатиялык мамиле орнотуп, бири-биринин суверенитетин таанып келген. Демек, бул келишимге кошулуу Казакстандын өзүнө эч кандай практикалык пайда алып келбейт. Бирок Израил жана АКШ үчүн символикалык мааниге ээ, анткени Казакстан бул кадамы менен Израилдин аймактагы агрессивдүү саясатын колдогон өлкөлөрдүн катарына кирет деп кабыл алынышы мүмкүн.
Бул чечим Казакстандын атайын кызматтары менен укук коргоо органдарынын ишин кыйла оорлотушу мүмкүн. Өлкө ичинде бар радикалдык жана террордук уюмдар мындай кырдаалды өз активдүүлүгүн жогорулатуу үчүн пайдаланышы толук ыктымал. Бул жагынан алганда, ХАМАСтын Казакстандын “Авраам келишимине” кошулуу жана Израил менен дипломатиялык алакаларды бекемдөө чечимин кескин айыптаган билдирүүсүн маанилүү деп эсептөөгө болот.
ХАМАС бардык өлкөлөрдү, өзгөчө мусулман жана “бир тууган элдерди” Израилдин оккупациялык режими менен кызматташуунун бардык түрүн токтотууга жана мамилелерди нормалдаштырууга багытталган долбоорлорго катышуудан баш тартууга чакырды.
Мындай түзүлгөн абал Казакстандын өзүндө гана эмес, Казакстандын чет өлкөлөрдөгү элчиликтер сыяктуу объектилеринин коопсуздугуна олуттуу таасирин тийгизип, террордук чабуулдарды жаратышы мүмкүн.
Ошондой эле Түркиянын реакциясы да кызыгуу жаратты. Анткени бул өлкө “Авраам келишиминин” эң катуу сынчыларынын бири. Мунун натыйжасында Казакстандын Түрк мамлекеттери уюмундагы ролуна жана түрк-мусулман биримдигиндеги ордуна байланыштуу көп суроолор жаралууда.