Тажикстандык адистердин айтымында, өлкө үчүн демографиялык мүмкүнчүлүк терезеси ачылууда.
Тажикстандын калкы тездик менен өсүп жатат. Бирок бул процесске өнөр жай, курулуш жана айыл чарба тармактарындагы өндүрүмдүүлүктүн өсүшү дал келбей жатат. Ошол эле маалда бир кишиге туура келген айдоо жерлеринин өлчөмү 0,5 гектарга чейин кыскарган.
Калктын өсүшү — өнүгүүгө жолбу?
БУУнун баалоосуна ылайык, 2050-жылга чейин Борбор Азияда калктын саны 100 миллион адамдан ашат, анын ичинде Тажикстандын калкы 14,5 миллион адамга жетет.
Бүгүнкү күндө Тажикстанда 10,3 миллион адам жашайт — бул 1991-жылга караганда эки эсе көп. Өкмөт калктын өсүшүн оң тенденция катары карап, аны «демографиялык мүмкүнчүлүк терезеси» деп атап жатат.
Улуттук өнүгүү стратегиясында (2030-жылга чейин) эмгекке жөндөмдүү жаштагы калктын үлүшүнүн өсүшү өлкөнүн экономикалык өнүгүүсүн тездетүү үчүн мүмкүнчүлүк катары белгиленет. Калктын болжол менен 60%ы 15–64 жаш аралыгындагы эмгекке жарамдуу жаштар болот.
Демографиялык терезе өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө жана элдин жыргалчылыгына оң таасирин тийгизет деп эсептелет. Бирок калктын өсүү ылдамдыгына шайкеш өндүрүштүн да өсүшү талап кылынат.
Бул максатка салттуу, натыйжасыз чарба жүргүзүү ыкмалары менен жетүү мүмкүн эмес. Шаарлашууну ылдамдатуу, туракжай курулушту кеңейтүү жана инфраструктурага (жол, суу, билим берүү, саламаттыкты сактоо) ири инвестициялар талап кылынат.
Тажикстандын жери канча кишини багат?
Жер, суу жана жаратылыш ресурстары чектелүү. Бирок Жерге ээлик кылуу жана геодезия боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Ориф Ходжазода белгилегендей, эгерде жер жана суу ресурстары туура пайдаланылса, Тажикстан 50 миллион адамды багууга жөндөмдүү.
1997-жылы бир адамга 0,12 га айдоо жери туура келсе, 2027-жылга чейин бул көрсөткүч 0,05 га чейин азайышы күтүлүүдө.
Демографиялык жүктөм коэффициенти
Бул коэффициент эмгекке жарамдуу калкка карата жаш балдардын жана улгайгандардын үлүшүн чагылдырат. Тажикстанда бул көрсөткүч 59,5%. Бул ар бир иштеген адам өзү үчүн гана эмес, дагы бир адам үчүн киреше табышы керек дегенди билдирет.
Төрөттүн азайышына өтүүдөбүзбү?
2012-жылы үй-бүлөлөрдүн 87,4%ы 4–7 балага ээ болсо, 2017-жылы алардын көбү (64,8%) 2–4 балага гана ээ. Бирок узак убакытка чейин жогорку тукумдуулук деңгээли сакталары күтүлөт, себеби салттуу түшүнүктөр али күчүндө.
Айрыкча айыл жеринде, кол күчү көп керек болгондуктан, 4–5 балалуу болуу зарылдык болуп саналат. Бирок технологиялар өнүгүп, Тажикстан индустриалдык жолго өткөн сайын, бул көрүнүш өзгөрөт.
Экономика илимдеринин кандидаты Акбар Субхонов мындай дейт:
«Үч маселени чечиш керек: билим берүүнүн сапатын жогорулатуу, жерди адилеттүү бөлүштүрүү жана өндүрүштү жаңы технологиялар менен өнүктүрүү».
Адам ресурсу – мүмкүнчүлүк
Борбор Азияда калктын өсүшү жалпы кубаттуу эмгек рыногун жана суроо-талап базарын түзүүдө.
Өзбекстандык демограф, социология илимдеринин доктору Азамат Сеитов мындай дейт:
«Төрөткө көзөмөл кылуунун кереги жок. Адам ресурстары – бул экономиканы өнүктүрүүдөгү мүмкүнчүлүк».
Казакстандын Сенатынын төрагасы Маулен Ашимбаев да калктын 30–40 миллионго чейин көбөйүшү стратегиялык максат экенин белгилеген.
Автор: Сайфиддин Караев,
Булак: Asia-Plus
Борбор Азия өлкөлөрүндө канча адам жашайт – инфографика
2024-жылы Борбор Азия өлкөлөрүнүн жалпы калкы 81 миллион адамдан ашты.
Статистика агенттиктеринин маалыматы боюнча бул көрсөткүч жыл сайын дээрлик 1 миллион адамга көбөйүүдө.
БУУнун баалоосу боюнча, 2050-жылга чейин Борбор Азиянын калкы 100 миллион адамдан ашат, анын ичинде Тажикстандын калкы 14,5 миллион адамга жетет.
Тажикстан КМШда калк көбөйүшү боюнча алдыңкы орунду сактап турат. Бүгүнкү күндө бул өлкөдө 10,3 миллион адам жашайт, бул 1991-жылга салыштырмалуу эки эсе көп.
Евразия өнүктүрүү банкынын адистеринин пикири боюнча, калктын өсүшү Борбор Азия мамлекеттеринин экономикасынын өнүгүшүнө өбөлгө болот.
Өлкөлөрдөгү өсүп жаткан калк ири керектөө рыногун жана эмгек ресурстарынын кеңири базасын түзүүдө.
Өлкөлөр боюнча калк саны төмөнкүдөй:
- Өзбекстан – 36,8 миллион адам
- Казакстан – 20,3 миллион адам
- Тажикстан – 10,2 миллион адам
- Кыргызстан – 7,2 миллион адам
- Түркмөнстан – 7,1 миллион адам
Болжолдоолорго ылайык, 2050-жылга чейин Борбор Азиянын калкы 100 миллион адамдан ашат .