Россиянын президенти Владимир Путин 27-ноябрда Кыргызстанга сапары менен келет. Бул тууралуу алгач Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев менен болгон сүйлөшүүдө жана Кремлдин расмий сайтында маалымдалган.
Владимир Путиндин сапары 27-ноябрда өтө турган ЖККУ саммитине байланыштуу, бирок Россия лидери Бишкекке саммиттен бир күн мурда келет.
Борбор Азиядагы дипломатиянын активдешүүсүнүн фонунда — Вашингтондогу С5+1 форматынан баштап Ташкенттеги аймактык саммитке чейин — Россия президентинин Кыргызстанга сапары өзгөчө мааниге ээ.
Евразиянын стратегиялык түйүнү үчүн тышкы державалардын атаандаштыгы күчөгөн шартта, Москва өз позициясын бекемдөөгө, айрыкча стратегиялык өнөктөш болуп саналган Кыргызстан менен байланышын чыңдоого умтулууда. Ошондуктан алдыдагы сүйлөшүүлөр аймактагы жаңы өз ара кызматташуу архитектурасын түзүүдө маанилүү роль ойношу мүмкүн.
Региондук коопсуздук — сапардын өзөгү
Россиялык саясат таануучу Никита Мендковичтин пикиринде, Путиндин Бишкекке сапары аймактык коопсуздук темасынын алкагында өтөт.
Анын айтымында, талкуулануучу маселелердин чөйрөсү кеңири, бирок негизги көңүл Борбор Азиянын туруктуулугуна жана жамааттык коргонуу механизмдерине түздөн-түз байланыштуу темаларга бурулат.
“Борбор Азия маанилүү звено, ал эми Москва негизги ролду ойнойт. Биринчи кезекте КМШ өлкөлөрүнүн түштүк чек араларында коопсуздукту уюштуруу маселесин чечүү керек”, – деп буга чейин “Ой Ордо” эксперттик демилгелер борборунун директору Игорь Шестаков Vesti.kg сайтына билдирген.
Коопсуздук жана Афганистан — негизги багыт
Москвалык эксперттин айтуусунда, Кыргызстан менен Россия түштүк багытынан келе турган коркунучтарды сөзсүз талкуулайт. Айрыкча Афганистан менен чек арадагы туруксуз кырдаал көңүл чордонунда болот.
Мунун фонунда баңги аткезчилиги, чек арадагы кылмыштуулук, терроризмге каршы аракеттер, аткезчилик жана мыйзамсыз миграцияга каршы чаралар сыяктуу темалар сөзсүз көтөрүлөт.
Мендкович белгилегендей, бул маселелер ЖККУнун салттуу күн тартиби болуп саналат жана саммитте дагы негизги темалардын бири болмокчу.
Путин үчүн саясий имидждин мааниси
Россиянын президенти акыркы жолу Кыргызстанга 2023-жылы келген. Ал сапар Гаагадагы Эл аралык кылмыш соту Путинди камакка алуу ордерин чыгаргандан кийинки анын биринчи чет өлкөлүк сапары болгон.
Мамлекеттик саясатты талдоо борборунун директору Алмаз Тажыбайдын пикиринде, Путиндин быйылкы сапары — күтүлгөн окуя. Москва үчүн Борбор Азия санкциялар шартында да саясий жана экономикалык катышуусу жагынан маанилүү аймак бойдон калууда.
Россия таасир этүүнүн жумушчу каналдарын сактап калууга аракет кылууда жана орус лидеринин аймакка, анын ичинде Кыргызстанга сапарлары Москванын эл аралык деңгээлде изоляцияда эмес экенин көрсөтүү максатын көздөйт. Анткени, Путин бул күндөрү, өзгөчө Батышка (Европа өлкөлөрүнө) ээн-эркин бара албайт, өзгөчө Гаага соту аны камакка алуу чечимин чыгаргандан кийин. (Кыргызстан Рим статутуна кол койгон, бирок аны ратификациялаган эмес.)
“Россиянын жетекчилиги үчүн мындай сапарлар өлкөнүн аймактык процесстерге активдүү катышууну улантып жатканын жана күчтүү өнөктөштөрү бар экенин көрсөтүп турат”, – деп белгилейт эксперт.
Тажыбайдын айтымында, Кыргызстан Россиянын Борбор Азиядагы эң жакын өнөктөштөрүнүн бири бойдон калууда. Мунун бир нече себеби бар:
- тыгыз экономикалык жана соода байланышы,
- россиялык бизнестин катышуусу,
- ЕАЭБ жана ЖККУ алкагындагы кызматташтык,
- Канттагы биргелешкен россиялык аскердик базанын болушу.
Бул элементтердин баары геосаясат өзгөргөнүнө карабастан, орус-кыргыз мамилелерин туруктуу жана алдын ала айтууга болот. Бул факторлор Москва менен Бишкектин алакасын туруктуу кармап турат.
Символдон сырткары — прагматикалык кызыкчылык
Тажыбай баса белгилегендей, Москва Кытай менен Европанын ортосундагы негизги транспорт коридору катары кызмат кылган аймактагы позициясын бекемдөөгө кызыкдар. Кыргызстан бул маршруттун бөлүгү болгондуктан, логистика, транзит жана инфраструктуралык долбоорлордо Россия үчүн маанилүү өнөктөш.
Мындан тышкары, Бишкек — аскердик, миграциялык жана ЖККУ алкагындагы координация маселелерин талкуулоо үчүн ыңгайлуу аянтча.
Биологиялык коопсуздук жана региондогу лабораториялардын тагдыры
Мендкович белгилегендей, өзүнчө тема — биологиялык коопсуздук маселеси болот. Москва мурда бул маселени Астана менен талкуулаган.
Эксперт Казакстан менен Өзбекстанда АКШ жана НАТОнун катышуусу менен курулган лабораториялардын (америкалык структуралар менен кызматташтыкты улантып жаткан Алматыдагы, Гвардейский айылындагы объекттер жана Ташкенттеги биологиялык борбор) ишмердүүлүгүн эске салды.
Россиянын жана анын ЖККУдагы жана ШКУдагы өнөктөштөрүнүн көз карашы боюнча мындай долбоорлор кооптонууну жаратат жана андан ары талкууну талап кылат:
“Жамааттык коопсуздук кызыкчылыгында мындай объекттер кабыл алынгыс болушу мүмкүн жана кеңири талкууну талап кылат”.
Эки тараптуу маселелер: миграция, параллелдик импорт, экономика
Мендкович белгилегендей, коопсуздук негизги тема болгону менен, экономикалык маселелер да талкууланышы мүмкүн. Алардын арасында эки өлкө үчүн маанилүү болгон эмгек миграциясын жөнгө салуу жана параллелдүү импорт маселелери бар.
Эксперттин айтымында, акыркы жылдарда Россия ички өндүрүштүн өсүшүнүн жана дос өлкөлөр менен кызматташуунун аркасында параллелдүү жеткирүүлөрдөн көз карандылыгын бир топ кыскартты. Бирок бул процесстин айрым аспектилери дагы эле Борбордук Азиядагы өнөктөштөрү менен макулдашууну талап кылышы мүмкүн.
Атомдук энергетика — биринчи планга чыга турган тема
Мендковичтин айтымында, энергетиканын күн тартиби өзгөчө көңүл бурууга татыктуу. Борбор Азия атомдук долбоорлорду өнүктүрүүнү активдүү талкуулоодо:
Энергетикалык күн тартиби өзгөчө көңүл бурууга татыктуу. Борбор Азия өзөктүк долбоорлорду өнүктүрүүнү активдүү талкуулоодо:
- Казакстанда ири орус АЭСинин долбоору каралууда,
- Кыргызстанда бир нече жылдан бери чакан атомдук станциялар куруу демилгеси талкууланууда.
Эксперт бул маселелер эки тараптуу жана аймактык форматтагы сүйлөшүүлөрдүн бир бөлүгү болушу мүмкүн деп эсептейт.
Жыйынтык
Борбор Азия бүгүн Евразиянын негизги соода жана транспорт коридорлорунун кесилишинде жайгашкандыктан, ири державалардын стратегиялык атаандаштык аймагына айланды. Ага болгон кызыгууну Россия менен Кытайдан тартып Түркияга, Перс булуңунун өлкөлөрүнө жана Индияга чейин бардыгы көрсөтүүдө.
Кыргызстан үчүн бул — мүмкүнчүлүк: аймактык системада өз ордун бекемдөө жана татаалдашып жаткан дүйнөлүк шартта коопсуздук кепилдиктерин камсыз кылуу. Аймак үчүн бул глобалдык күч борборлорунун ортосундагы тең салмактуулук уланып, маневр үчүн мүмкүнчүлүк кеңейип баратканынын белгиси.
Акыр-аягы, Путиндин сапарынын мааниси — сүйлөшүүлөрдүн мазмуну менен гана эмес, анын Борбордук Азиядагы державалардын ар бир кадамы өзгөчө салмакка ээ болуп, жакынкы жылдардагы мамилелердин матрицасын калыптандырган учурда өтүп жаткандыгы менен да аныкталат.
Материалды даярдаган: Азиз Пиримкулов